Telewizja to medium, które bardzo silnie angażuje widzów, szczególnie dzieci, wywołując u nich pełną koncentrację na programie i niepodzielność uwagi. Wpływ telewizji jest szczególnie znaczący, gdy widz jest młody, mało krytyczny, nie ma dostępu do innych źródeł wiedzy, innych wzorców wartości, nie styka się z oceną oglądanych treści. Odbiór programów telewizyjnych przez konkretnego widza zależy od jego wieku, doświadczenia, ukształtowanych już cech osobowości, postaw i wartości. Korzystanie z telewizji ma odbywa się przeważnie w środowisku rodzinnym. Rodzina może więc w znacznym stopniu wpływać na to, jakie programy TV w jaki sposób dzieci oglądają.
Obserwacja funkcji jaką pełni telewizor w domu, pokazuje jednak, że rodzice często przekazują swoją funkcję wychowawcy właśnie temu medium. Zjawisko to zachodzi tym częściej, im rodzice mają mniej czasu, są zbyt zajęci pracą zawodową i im niższy jest status społeczny rodziny. Oglądanie programów nie wymaga żadnej aktywności fizycznej, choćby takie jak pójście do kina, a nawet przewracanie kartek przy czytaniu. Jest bardzo łatwym sposobem spędzania czasu - wystarczy wygodnie usiąść i otworzyć aparat. Podobnie rzecz ma się przy słuchaniu radia, ale to podobieństwo odnosi się tylko do bierności fizycznej, bowiem przy korzystaniu z radia konieczna jest nieustanna aktywność psychiczna polegająca na pracy wyobraźni i utrzymywaniu uwagi bez bodźców wzrokowych. Programy telewizyjne mogą wpływać na młodych widzów zarówno pozytywnie, jak i negatywnie. Psycholodzy i pedagodzy nakazują umiarkowanie oraz selektywność w oglądaniu telewizji ze względu na możliwość wystąpienia ubocznych negatywnych skutków, jak: odrywanie się dzieci od rzeczywistości, niekorzystne zmiany w zachowaniu (drażliwość, agresywność, nadmierną seksualność, bierność społeczną). Oglądanie telewizji redukuje liczbę rozmów w rodzinie. Zmniejsza też czas na: sen, spotkania towarzyskie po za domem, słuchanie radia, czytanie książek i czasopism, chodzenie do kina, zajęcia domowe i uczestnictwo w innych formach spędzania wolnego czasu. Telewizja dostarcza dzieciom wiedzy i wzorców zachowania. To, co pokazuje telewizja, jest różne od świata, w którym dzieci żyją. Zachowań oglądanych w TV nie daje się ani wykorzystać, ani sprawdzić w prawdziwym świecie. Większość dzieci ogląda programy dla dorosłych. Oglądając je dzieci stykają się z: przemocą, czyli jawnym używaniem siły przeciwko innym, zachowaniem przynoszącym ból fizyczny, rany lub śmierć, przemocą i drastycznymi scenami (skutkami okrucieństwa, wojny, walki, zemsty) stanowiącymi elementy wiadomości telewizyjnych, atakami fizycznymi w transmisjach z gier zespołowych (piłka nożna, rugby) i z pojedynków w sportach walki (boks, zapasy, karate). Oglądając programy dla młodych widzów dzieci maja również kontakt z przemocą - głównie w filmach rysunkowych, baśniach. Osoby oglądające przemoc na ekranie otrzymują wzory zachowania, które przez częste powtarzanie nabierają cech społecznego przyzwolenia. Stopień i częstość naśladowania tych wzorów zależą od sytuacji dziecka, jego uprzednich doświadczeń i wzorów zachowania w bezpośrednim środowisku. Wszystkie te czynniki modyfikują tendencję do naśladowania wzorów agresywnych podawanych w telewizji. Telewizja ma znaczny wpływ na kształtowanie postawy agresywności. Widz obserwując bardzo wiele scen agresji wyrabia w sobie przekonanie, że jest to coś powszechnego, „normalnego”. Oddziaływanie to jest tym silniejsze, im więcej czasu dziecko poświęca na oglądanie telewizji, im bardziej jej programy są nasycone obrazami przemocy. Przyjmowaniu przez dzieci wzorców agresywnego zachowania szczególnie sprzyja sytuacja, gdy pokazywana na ekranie agresja: przynosi satysfakcję, nagrodę, lub nie jest ukarana, jest demonstrowana przez atrakcyjną osobę, z którą łatwo jest się widzowi utożsamić, jest dokonywana jednocześnie przez wiele osób, jest przedstawiona jako aprobowana społecznie, nie widać negatywnych skutków agresji np. cierpienia ofiary.
Agresorodny wpływ oglądania scen przemocy w telewizji na zachowanie dzieci jest niniejszy, gdy rodzicie omawiają z dzieckiem oglądanie sceny i podkreślają nierealistyczność pokazywanej wizji świata lub negatywne konsekwencje społeczne agresji tak dla ofiary, jak agresora. Oglądanie przemocy może wywołać nowe nie pokazywane na ekranie formy zachowania agresywnego, może też mieć skutki natychmiastowe i odległe w czasie (zmiany zachowania następują bezpośrednio po oglądaniu programu, np. odtwarzanie agresji w zabawie lub po upływie dłuższego czasu).
Badania nad lękotwórczym aspektem scen przemocy oglądanych przez dzieci w telewizji wykazały, że:
- oglądanie ekscytujących scen przemocy wywołuje u dzieci lęki, obawę przed agresją oraz nocne koszmary,
- poziom wywołanego lęku zależy od wieku dziecka i jego cech psychologicznych: im dziecko jest młodsze, tym lęk większy. Dzieci bojaźliwe przeżywają lęki silniej. U starszych dzieci bodźce agresorodne wywołują mniej lęku
- poziom lęku wywołanego u dzieci przedszkolnych przez sceny zawierające elementy przemocy jest wyższy, gdy film jest bardziej realistyczny oraz pokazuje: upadanie, lub podnoszenie się człowieka w walce, zagrożenie agresją, walkę na pięści, mocowanie się ludzi (zapasy), grożenie nożem, kłótnie lub wyzywanie.
Reklamy telewizyjne zachęcają dzieci do kupowania takich produktów, jak żywność i zabawki. Dzieci są zachęcane z jednej strony do jedzenia jogurtów, płatków śniadaniowych, a z drugiej - do spożywania chipsów, chrupek, cukierków, batonów czekoladowych, coca-coli, pepsi-coli i innych gazowanych napojów. Wiele z reklamowanych produktów zawiera składniki niekorzystne z punktu widzenia zasad żywienia (cukier, sól, konserwanty, gaz). Reklama TV może przyczyniać się do wywołania u dzieci potrzeby spożywania innych od codziennych produktów żywnościowych, a przez to do kreowania mniej zdrowego sposobu odżywiania się. Badania wykazują, że dzieci:
- prawie zawsze wierzą, że reklama mówi prawdę
- podchodzą do reklamy jako do informacji; są bardzo podatne na perswazję zawartą w
reklamie.
Im dziecko jest młodsze, tym reklama ma silniejszy wpływ perswazyjny na dziecko. Chcąc zwiększyć zakres pozytywnych wpływów TV rodzice powinni kontrolować, co dzieci oglądają oraz dyskutować z nimi na temat scen zawierających wzorce zachowań niepożądane społecznie.
Lidia Kowalewska, Ewa Nowak